بازدارنده های رشد

برخی از هورمون ها همچون اکسین، جیبرلین و سیتوکینین با تغییر غلظت می توانند به عنوان بازدارند رشد گیاهی عمل کنند. در ضمن برخی ترکیبات طبیعی که در گیاه سنتز می شود همچون فنول ها و بنزوئیک ها نیز نقش بازدارندگی دارند. از هورمون های بازدارنده طبیعی که در قسمت های مختلف گیاه تولید می شود، آبسیسک اسید (ABA) می باشد که آن را آبسیزین و یا دورمین نیز می نامند. آبسیسک اسید چه به صورت آزاد و یا پیوسته هورمون بازدارنده بشمار می آید.

محل سنتز و انتقال آبسیسیک اسید

آبسیسیک اسید یک سزکویی ترپنوئید بوده و از مسیر موالونیک اسید حاصل می شود. محل سنتز آن در کلروپلاست می باشد. نظریه جاری این است که این اسید در یک مسیر غیر مستقیم از کاروتنوئیدها ساخته می شود. یکی از محل های عمده سنتز این ترکیب، کلاهک ریشه می باشد و در زمین گرایی ریشه نقش دارد. میزان آبسیسیک اسید در روزهای کوتاه افزایش می یابد. گروهی از پژوهشگران عقیده دارند که این ماده به عنوان حامل پیام برای خواب جوانه ها و دانه ها می باشد. آبسیسیک اسید از طریق آوندهای آبکش و چوب و بافت های پارانشیم انتقال می یابد و همانند جیبرلین ها قطبی می باشد.

ویژگی آبسیسیک اسید

این هورمون چنانکه ذکر گردید اثر بازدارندگی در اندام های گیاهی دارد. این ترکیب اثر بازدارندگی خود را بر روی اکسین، سیتوکینین و جیبرلین اعمال می کند و موجب به خواب رفتن جوانه ها، ریزش برگ ها و میوه می شود. اثر بازدارندگی این هورمون بازدارنده بر روی جیبرلین مهم بوده و از طویل شدن میان گره ها جلوگیری می کند. آبسیسیک اسید در بسته شدن روزنه ها در شرایط تنش همچون کمبود آب و افزایش بیش از حد دما نقش دارد. این ترکیب با تغییر ویژگی غشای سلولی موجب خروج یون پتاسیم از سلول های محافظ روزنه ها گردیده و غلظت مواد سلول ها کاهش یافته و در نتیجه سبب خروج آب از سلول های محافظ و بسته شدن روزنه ها می شود. در مراحل بلوغ و رسیدن دانه، مقدار آبسیسیک اسید تدریجا در دانه افزایش می یابد که به خواب دانه کمک می کند.

دانه هایی که نیاز به چینه سرمایی دارند در دمای زیر 7 درجه سانتی گراد و محیط مربوط در مراحل چینه سرایی میزان آبسیسیک اسید در آنها کاهش و مقدار جیبریل افزایش می یابد. در برگ های گیاهان که تحت تنش های مختلف محیطی از جمله، کمبود آب، دمای بیش از حد، کمبود مواد غذایی، صدمه و آسیب های زخم، شوری خاک و غیره قرار می گیرند، غلظت آبسیسیک اسید افزایش پیدا می کند. آبسیسک اسید در تسریع پیری گیاه دخالت دارد.

پیری در گیاه با مسدود شدن روزنه های هوایی همراه می باشد. در برگ های مسن مقدار این ترکیب به طور فزاینده ای افزایش پیدا می کند که با آغاز پیری همراه است. تخریب کلورفیل و کاهش آن و کم شدن شدت فتوسنتز، تغییر در متابولسم نوکلئیک اسیدها و پروتئین ها آثاری هستند که آغاز کننده پیری می باشند.

مشتقات مصنوعی بازدارنده های رشد

بازدارنده های رشد را می توان به دو گروه عمده کند کننده های رشد و بازدارنده های رشد گیاهی تقسیم نمود. از کند کننده های رشد می توان مالئیک هیدرازید، سایکوسل یا کلرومکوات و یا کلورکلین کلرایت، آموا 1718، فسفون-دی، اسیدسکسونیک و یا مواد مشابه آن مثل بی -نه و یا آلار، پاکلوبوترازول، دامینوزید، مورفکتین ها، آی تی -3235 و سوین یا کارباریل را نام برد.

اکثرا بازدارنده های رشد گیاهی را می توان به عنوان علفکش مورد استفاده قرار داد.

تو، فور-دی، آترازین، آلاناپ، راندآپ و پاراکوات از جمله علفکش ها می باشند.

موارد کاربرد بازدارنده های رشد در درختان میوه

از SADH با غلظت 2000-500 میلی گرم در لیتر برای تسریع رسیدن میوه، رنگ گرفتن پوست میوه و سست شدن دم میوه در گیلاس، هلو و آلو استفاده می شود. این ترکیب 5-2 هفته بعد از تمام گل مصرف می شود. استفاده از CCC به غلظت 1000-100 میلی گرم در لیتر بر روی شاخه و برگ و انگور موجب افزایش تشکیل میوه می شود. غلظت 2000-1000 میلی گرم در لیتر SADH در حدود 60-45 روز بعد از گلدهی موجب جلوگیری از ریزش میوه های سیب می شود. استفاده از سوین یا کارباریل بعد از تمام گل موجب ریزش گل های اضافه درختان سیب می شود. پاکلوبوترازول نیز به عنوان تنک کننده در درختان میوه مورد استفاده قرار می گیرد.

استفاده از SADH در حدود 30 روز قبل از برداشت موجب جلوگیری از رسیدن قبل از موقع میوه ها می شود.محلول پاشی توسط TIBA، MH و یا SADH موجب ایجاد شاخه هایی با انشعاب مطلوب در درختان جوان می شود. غلظت 1000 میلی گرم در لیتر CCC 40-50 روز بعد از تمام گل سبب آغاز تشکیل گل در گلابی می گردد. استفاده از SADH با غلظت 4000-2000 میلی گرم در لیتر در خرداد، شهریور و مهر ماه سبب به تاخیر افتادن گلدهی در بادام می شود.