سال آوری و تُنگ کردن گل و میوه

برخی از گونه های درختان میوه علیرغم ریزش های طبیعی گل و میوه که خودتُنگی نامیده می شود، در بعضی از سال ها گل و میوه بیشتر، نسبت به سطح برگ فعال تولید می کنند. این امر موجب کاهش کیفیت میوه در سال پر محصول و در ضمن کاهش تشکیل یاخته های اولیه گل سال آتی گردیده و منجر به سال کم محصول می شود. این پدیده را که یک سال محصول بیشتر و سال دیگر محصول کاهش می یابد، سال آوری می نامند. تناوب میوه دهی یا سال آوری در برخی از درختان میوه از جمله در پسته، گردو، گلابی، سیب، زیتون، مرکبات، آلو، گوجه، زردآلو، هلو، انبه و آواکادو گزارش شده است.

سال آوری درختان میوه احتمالا ژنتیکی (پسته، زیتون، مرکبات و سیب لبنانی زرد) و یا در اثر تدابیر نادرست از جمله کوددهی و آبیاری بیش از حد، تغذیه نامطلوب و هرس شدید باشد.

عوامل موثر در سال آوری

به طور کلی عوامل موثر در سال آوری را می توان به سه گروه عمده تقسیم نمود:

1- شرایط محیطی

شرایط محیطی می تواند در تشدید و یا کاهش سال آوری موثر باشد. برای مثال یک رقم از درخت میوه در شرایط مختلف محیطی عکس العمل های متفاوتی از خود نشان می دهد. این شرایط می تواند شامل هوای گرم، هوا خنک، وجود رطوبت ناکافی در خاک و یا شرایط خشک، رطوبت نسبی و یا خشکی هوا باشد. سرماهای دیررس بهاره در بخری از سال ها در مناطق معتدل موجب از بین رفتن جوانه های گل و یا شکوفه ها می شود. این پدیده موجب تشکیل جوانه گل زیاد برای سال آتی گردیده و درخت بدین وسیله وارد چرخه تناوب میوه دهی می شود.

وجود هوای خنک در هنگام تشکیل میوه باعث کاهش میزان تشکیل میوه می گردد. رطوبت نسبی پایین موجب کاهش رشد لوله گرده گردیده و در نتیجه تشکیل میوه کاهش می یابد. رطوبت نسبی پایین سبب ریزش شدید میوه های زیتون می گردد. هوای خنک از سرعت رشد لوله گرده می کاهد و این پدیده موجب اتمام طول عمر تخمک، قبل از رسیدن لوله گرده و تلقیح می شود و تشکیل میوه کاهش می یابد. هوای گرم و خشک در هنگام گلدهی سبب آسیب دیدن نوک کلاله مادگی و از بین رفتن گل ها می شود.

شرایط خاک از جمله رطوبت ناکافی و یا شوری خاک سبب کاهش فعالیت ریشه ه و ریزش زود هنگام برگ ها و در نتیجه موجب ذخیره کربوهیدارت و عدم تشکیل جوانه های گل می گردد.

2- تدابیر زراعی

چنانکه قبلا نیز ذکر گردید تدابیر زراعی و باغی نادرست موجب تشدید سال آوری می شود. از جمله این عوامل، هرس شدید می باشد که در سال های کم محصول موجب تشدید تناوب میوه دهی می شود اما در سال های پر محصول، هرس شدید از شدت سال آوری می کاهد.

تغذیه صحیح درختان میوه از مواردی است که سال آوری را کاهش می دهد. در سال های پرمحصول باید ازت بیشتری مصرف شود اما در سال های کم محصول میزان ازت مصرفی کاهش داده می شود. کمبود بر و یا روی موجب عدم تشکیل یاخته های اولیه گل و می گردد. آبیاری نامنظم سال آوری را تشدید می کند. مبارزه با آفات و امراض عامل موثر در کاهش سال آوری است. زیرا وجود آفات و امراض موجب کاهش فعالیت برگ و ریزش زود هنگام آنها گردیده، در نتیجه تجمع کربوهیدرات گیاه برای تشکیل گل کاهش می یابد.

تُنگ کردن گل و یا میوه اضافی در سال های پر محصول از عوامل موثر در کاهش سال آوری می باشد. تنک کردن گل و یا میوه اضافی در سال های پر محصول از عوامل موثر در کاهش سال آوری می باشد. زیرا در سال های پرمحصول گل انگیزی درختان میوه کاهش می یابد. زمان برداشت محصول نیز می تواند در تناوب میوه دهی موثر باشد. دیر برداشت کردن محصول بویژه در مرکبات موجب تشدید سال آوری می شود. استفاده از مواد بازدارنده رشد در سال های پر محصول، موجب تشدید گلدهی می شود.

3- عوامل وابسته به گیاه

پایه های ضعیف موجب کاهش تناوب میوه دهی بویژه در سیب و گلابی می شود. ارقام پرسیخک (سیب و گلابی) سال آوری را تشدید می کنند. کاهش رشد شاخه سبب افزایش سال آوری می شود. زیرا کربوهیدرات کافی در این شرایط ذخیره نمی گردد. نوع شاخه های روی درخت در تناوب میوه دهی می تواند موثر باشد. در سال های پر محصول دوره گرده افشانی موثر طولانی تر از سال های کم محصول است. در حین رشد میوه، سنتز اسیدجیبرلیک در دانه های در حال رشد موجب کاهش تشکیل یاخته های اولیه گل بویژه در سیب می شود.

تشکیل دانه و رشد آن در پسته به دلیل رقابت برای دریافت مواد غذایی سبب ریزش جوانه های گل می شود. ارقامی با میوه های بکربار به دلیل نداشتن دانه، سال آوری کمتری نشان می دهند. زیرا دانه در حال رشد مخزن تشکیل هورمون های مختلف از جمله جیبرلین و اکسین می باشد. جیبرلین سنتز شده در دانه سبب کاهش تشکیل یاخته های اولیه گل می شود و اکسین نیز موجب عدم ریزش میوه های اضافه گردیده و در نتیجه انتقال مواد فتوسنتزی به میوه های در حال رشد افزایش یافته و تشکیل جوانه گل کاهش می یابد.

سطح برگ فعال اهمیت زیادی در تشکیل جوانه های گل دارد. زیرا برگ ها محل تشکیل مواد فتوسنتزی و هورمون های لازم برای تشکیل یاخته های اولیه گل می باشند. معمولا در درختان جوان و جود 30-25 عدد برگ و در درختان مسن 40-35 برگ برای هر میوه ضروری می باشد. در درختان سیب پاکوتاه 20-10 عدد برگ برای هر میوه در نظر گرفته می شود.

کاهش برگ اضافه در سال های کم محصول سبب کاهش سال آوری می شود. معمولا میوه های هسته دار، سال آوری (دو سال آوری) کمتری نسبت به میوه های دانه دار دارند. زیرا در میوه های هسته دار دوره گل آغازی جوانه ها با دوره رشد و نمو میوه های سال جاری تطابق زمانی کمتری دارند. اما در میوه های دانه دار به علت هم زمان بودن و سنتز اسیدجیبرلیک از طرف دانه های در حال رشد، موجب کاهش تشکیل جوانه های گل می شود.

سال آوری در برخی از درختان میوه

درخت انبه سال آوری بوده و نسبت شاخه های بارور به شاخه های غیربارور در سال های متوالی متغیر می باشد. سال آوری در پسته به صورت ریزش جوانه گل در سال های پرمحصول، مشاهده می شود. زیرا بین جوانه های گل و دانه های در حال رشد برای دریافت مواد غذایی رقابت ایجاد می شود. در مرکبات به دلیل این که میوه ها به مدت طولانی روی درخت باقی می مانند، در اثر جذب مواد غذایی توسط میوه ها، تشکیل آغازه های گل سال آتی کاهش می یابد.

تُنک کردن گل و میوه در سال های پر محصول، موجب کاهش شکستن شاخه ها، افزایش اندازه میوه، افزایش کیفیت رنگ میوه و تحریک تشکیل گل و برای محصول سال آینده می شود. برخی از درختان میوه از قبیل گیلاس، بادام، گردو، پسته و مرکبات نیاز به تُنک کردن گل و میوه ندارند. این نوع درختان میوه با خود تُنکی، میوه های باقی مانده را می توانند به نحو مطلوب برسانند و موجب باروری منظم گردند. برخی دیگر از درختان میوه از قبیل سیب، گلابی، هلو، انگور و خرما به تنک کردن گل و میوه نیاز دارند و نتیجه مثبت حاصل می شود.

تُنک کردن گل و میوه باید قبل از شروع دوره گل انگیزی درختان میوه انجام گیرد. برای تُنک کردن انگور، نوک خوشه ها حذف می شود تا بقیه خوشه شد مطلوبی داشته باشد. در درختان سیب، تشکیل جوانه های گل زودتر صورت می گیرد و باید تُنک کردن در ظرف مدت 40 روز از مرحله تمام گل، انجام گیرد. در درختان گلابی، جوانه های گل دیرتر تشکیل می شوند. لذا تُنک کردن میوه تا زمان 60 روز بعد از تمام گل صورت می گیرد.

تُنک کردن در زمان تقسیم سلولی میوه موجب افزایش تقسیم سلولی در میوه های باقی مانده می شود. زمان تقسیم سلولی میوه موجب افزایش تقسیم سلولی در میوه های باقی مانده می شود. تُنک کردن در هنگام موجب افزایش اندازه سلولی در میوه های باقی مانده می گردد. در خرما تنک کردن شامل حذف خوشه های اضافی.

3- زنده بودن دانه گرده

برخی از ارقام درختان میوه، دانه های گرده غیربارور تولید می کنند. این نوع دانه های گرده فاقد قدرت جوانه زنی و یا از جوانه زنی کمتری برخوردار هستند. برخی از درختان همچون سیب های تریپلوئید حاوی دانه های گرده نابارور می باشند. تغذیه ناکافی درختان میوه نیز موجب تشکیل دانه های گرده عقیم می گردد.

4- جایگزینی درخت گرده زا

در مناطق که هنگام گلدهی، شرایط نامساعد موجب کاهش فعالیت زنبورهای عسل می شوند، کشت نزدیکتر درختان گرده زا موجب افزایش تشکیل میوه می گردد. در کشت درختان میوه اگر ارقام گرده را به صورت دو در میان کاشته شوند. به اندازه کافی دانه گرده در اختیار ارقام اصلی قرار می گیرد. اما در ارقامی که میوه های کوچک و زیاد تولید می کنند (مثل گیلاس) به درخت گرده زای بیشتر نیاز است و غالبا تعداد درخت رقم اصلی و گرده زا مساوی می باشد.

بهتر است دوره گلدهی رقم گرده زا زودتر از رقم اصلی باشد. در کشت متراکم درختان سیب پاکوتاه، بهتر است در هر ردیف کشت، رقم گرده زا نیز باشد. زیرا زنبورهای عسل تمایل به فعالیت در طول ردیف های کشت دارند.

منبع: کتاب میوه کاری