عوامل موثر در گرده افشانی درختان میوه
در گرده افشانی موثر درختان میوه موارد ذیل اهمیت دارند:
1- سازگاری
ارقام مختلف درختان میوه احتمال دارد خودبارور یا نیمه بارور، خودعقیم و یا دگرعقیم باشند. برای این منظور هنگام احداث باغات میوه که ارقام ناسازگار دارند. تدابیر لازم برای گرده افشانی موثر، در نظر گرفته می شود. در صورت وجود ارقام ناسازگار، از ارقام گرده دهنده که با رقم اصلی سازگاری دارند، استفاده می شود.
معمولا ناسازگاری در درختان از نوع هومومرفیک می باشد و این نوع سازگاری به دو گروه گامتوفیتیک و اسپروفیتیک تقسیم می شود. در ناسازگاری گامتوفیتیک اگر آلل های ناسازگار مشابه، در اندام نر و ماده وجود داشته باشد، عمل تلقیح انجام نمی گیرد. در ناسازگاری اسپروفیتیک، ژن غالب ناسازگاری موجب عدم تلقیح می گردد. ناسازگاری گامتوفیتیک در اکثر ارقام گیلاس، بادام، گوجه، گلابی، برخی از ارقام سیب، گردو و فندق مشاهده می شود که موجب خودعقیمی ارقام فوق الذکر می گردد.
در ارقام مختلف گیلاس، علاوه بر خود عقیمی به ناسازگاری دگرعقیمی (هم عقیمی) نیز می توان برخورد نمود. در این پدیده دانه های گرده دو رقم مختلف نمی توانند مادگی های یکدیگر را بارور کنند.
2- نا هم رسی یا نرپیش رس
در برخی از ارقام درختان میوه، رسیدن دانه های گرده و اندام مادگی برای عمل گرده افشانی و لقاح همزمان نمی باشد. در ارقامی که دانه های گرده زودتر از مادگی می رسد، پدیده نرپیش رسی حاکم بوده و این ارقام را نرپیش رس می نامند.
پدیده نرپیش رسی را می توان در گردوی ایرانی، پسته و فندق مشاهده کرد. در برخی دیگر از درختان میوه پدیده ماده پیش رسی مشاهده می شود مثل سیب و انجیر و این ارقام را ماده پیش رس می نامند. این موضوع قابل ذکر است که برخی ارقام گردو و همچون میلان، سی میت و چیکو ماده پیش س می باشند. همچنین برخی از ارقام فندق نیز ماده پیش رس هستند.
در گردوی ایرانی مسئله ناهمرسی بیشتر از ناسازگاری اهمیت دارد و پدیده نرپیش رسی در درختان گردوی جوان مشاهده می شود و با بالغ شدن درختان گردو، شاتون بیشتر حاصل می شود و تداخل زمانی بیشتر برای گرده افشانی گل های ماده به وجود می آید.
پیشنهاد می شود برای برطرف شدن مشکل ناهمرسی بهتر است ارقام نرپیش رس همراه با ارقام ماده پیش رس کاسته شوند. شرایط آب و هوای گرم و خشک پدیده نرپیش رسی را افزایش می دهد اما شرایط آب و هوای ساحلی موجب کاهش این پدیده می گردد.
3- زنده بودن دانه گرده
برخی از ارقام درختان میوه، دانه های گرده غیربارور تولید می کنند. این نوع دانه های گرده فاقد قدرت جوانه زنی و یا از جوانه زنی کمتری برخوردار هستند. برخی از درختان همچون سیب های تریپلوئید، حاوی دانه های گرده نابارور می باشند. تغذیه ناکافی درختان میوه نیز موجب تشکیل دانه های گرده عقیم می گردد.
4- جایگزینی درخت گرده زا
در مناطق که هنگام گلدهی، شرایط نامساعد موجب کاهش فعالیت زنبورهای عسل می شوند، کشت نزدیکتر درختان گرده زا موجب افزایش تشکیل میوه می گردد.
در کشت درختان میوه اگر ارقام گرده را به صورت دو در میان کاشته شوند. به اندازه کافی دانه گرده در اختیار ارقام اصلی قرار می گیرد. اما در ارقامی که میوه های کوچک و زیاد تولید می کنند، (مثل گیلاس) به درخت گرده زای بیشتر نیاز است و غالبا تعداد درخت رقم اصلی و گرده زا مساوی می باشد.
بهتر اس دوره گلدهی رقم گرده زا زودتر از رقم اصلی باشد. در کشت متراکم درختان سیب پاکوتاه، بهتر است در هر ردیف کشت، رقم گرده زا نیز باشد. زیرا زنبورهای عسل تمایل به فعالیت در طول ردیف های کشت دارند.
منبع: کتاب میوه کاری